Om Landslovprosjektet av 1274

Landslova av 1274

I dag er lovgjeving ikkje noko særsyn, og lovbøker finn ein i så godt som kvart einaste land i Europa. Men knapt i noko europeisk land hadde ein lovbøker før den franske revolusjonen i 1789. Eitt av få unnatak er Noreg. Magnus Lagabøters Landslov av 1274 er eitt av fire vellukka riksdekkjande lovbøker gjeven i Europa i høgmellomalderen.

Kong Magnus Lagabøter sin ambisjonen om å laga ei lovbok kom truleg frå studiet av romersk rett. I mellomalderen fanst det byggverk og kunst som hadde overlevd vest-romarrikets fall som vitna om stordom og kunnskap som hadde gått tapt. Dette gjaldt òg retten. Men i løpet av 1100-talet, men framveksten av universitetet, lærte ein seg å meistra den romerske retten som den samfunnsingeniørkunsten den var.
Frå heile Europa strøyme unge menn til universitetet i Bologna, som var den fyrste senteret for studiet av romersk rett. Den fyrste nordmann ein veit må ha studert juss, er biskop Niklas Arnesson i Oslo, som i sitt utnemningsbrev frå 1192 er sagt å vera rettslærd.
Dei som studerte romersk rett, las Codex, ei samling keisareleg lovgjeving. Og gjennom den vaks ideen fram om at europeiske fyrstar kunne gje lover slik den romerske keisaren hadde gjort. Codex var i mellomalderen kjent i ein versjon sett saman av ni bøker. Landslova av 1274 er òg delt i ni bøker. Det er neppe tilfeldig, men ein indikasjon på kvar kong Magnus Lagabøter fekk ideen om å gje ei lovbok frå.

Men sjølv om ideen om lovbøker vart spreidd gjennom romarrettsstudiet frå 1100-talet av, tok det lang tid før nokon tok til med eit slikt vågestykke. Den fyrste som gjorde det, var kong Fredrik II av Sicilia. Han opna den med å seia at han gav sicilianarane ei lovbok slik keisar Augustus hadde gjeve romarane lover. Av den grunn vert lovboka ofte kalla Liber
Augustalis – Augustus si bok. Den var gjeldande rett til byrjinga av 1800-talet. Men sidan Liber Augustalis bare finst bevart i nokre få manuskript, har ein slutta at den vart lite brukt.
Den andre som laga ei lovbok i mellomalderen, var kong Alfonso X Den vise av Castilla. Han laga mellom 1255 og 1265 det som seinare har vore heitande Las Siete Partidas, dei sju lovbøkene. I 1257 reiste prinsesse Kristina til Castilla og vart gift med prins Filipe, bror til kong Alfonso X. Saman med henne reise omlag 100 personar frå det norske hoffet. Dei vart dermed ikkje bare vart vitne til bryllaupet, men òg til at ein laga det størte og beste lovverket i Europa før den prøyssiske landretten av 1794. Diverre var kvaliteten på lovverket for høg til at det lét seg bruka, og det vart truleg trekt tilbake i 1273.

Kong Magnus Lagabøter prøvde ikkje seg sjølv på noko lovgjevingsprosjekt med det same. Men mellom 1267 og 1269 arbeidde han i staden for å sameina retten i kvart av dei fire lagdøma i Noreg. På Frostating mobiliserte erkebiskopen mostand mot prosjektet, som han meinte krenka kyrkja sine rettar. I 1271 mislukkast kong Magnus Lagabøter òg med å gje ei islandsk lovbok, denne gongen fordi den endra rett for mykje.
I 1271 var situasjonen den at kongen hadde mislukkast med eit ganske smålåte prosjekt i høve til Codex, Liber Augustalis og Las Siete partidas. Læredomen burde ha vore at Noreg ikkje var klar for ei lovbok. Men i staden sette kong Magnus Lagabøter i gang med å laga éi lovbok for heile Noreg, éi lovbok for byane, éi lovbok for hoff og administrasjon, og til slutt éi lovbok for Island.
Landslova vart altså gjeven. Og innan 1281 var alle dei andre lovbøkene òg verksame. Innhaldet i lovbøkene bygde på eksisterande rett. Men den vart justert opp mot det nye innan filosofi og rettsvitskap i Europa, og la grunnlaget for ein human rettstradisjon, ei sterkare statsmakt, og ein norsk identitet.
Ingen annan fyrste i Europa klarte å laga eit så omfattande lovverk som fekk så lang levetid, og så stor utbreiing, som kong Magnus Lagabøter. For i dag har vi bevart 36 manuskript av Landslova frå før 1350, og omlag 50 unike manuskriptfragment. Det indikerer at det midt på 1300-talet faktisk fanst eitt Landslovsmanuskript per 1150 innbyggjar på fastlandet i Noreg. Dette gjer Landslova av 1274 til det mest utbreidde verdslege manuskriptet i norsk mellomalder.